Słownik gwary chroberskiej
(Chroberz i okolice)
Zindeksowanych słów, sformułowań: 319
- Polecam również artykuł wprowadzający do słownika "Czy wiesz, że... Chrobrzanie nie gęsi i swój język mają (11) ".
A |
Abo – albo
Ale mie siepie – ale mnie boli (charakterystyczne dla miejscowości położonych bliżej Złotej)
...powrót
B |
Baby - kobiety
Bajuro - kałuża, błoto
Bałamucić - zawracać komuś głowę
Bodej, bodaj – spójnik wyrażający obojętność wobec wyboru (bodej co = cokolwiek)
Boisko – część stodoły
Bojki – plotki, mówienie nieprawdy
Bolik - kostka siana lub słomy
Brecha – łom
Burdasi się - zbiera się na deszcz (burzę)
...powrót
C |
Ceremonie – podniosłe obrzędy, tradycje
Charchać - kaszleć
Charcyć – chrapać, rzęzić
Chasie - różnego rodzaju śmieci m.in. plewy, pył zmieciony z zopola (ze stodoły), wszelkie organiczne odpady powstałe m.in. z omłotu
Chlapne - napije się
Chłam – rzecz bezwartościowa, kiepska
Chlyb, chlyba – chleb, chleba
Chlyw – chlew, budynek przeznaczony dla trzody chlewnej
Chować - hodować
Chrabąścić się - wiercić się, wykonywać nadmiar niepotrzebnych ruchów
Chtóro - która
Ciapie - pada (mały deszcz)
Cićwirz (ciećwierz) - obraźliwe określenie człowieka który nadmiernie się stroi i to jest jego najważniejsza rzecz w życiu - przesadne dbanie o siebie bez walorów intelektualnych.
Ciupać - rąbać
Copka - czapka
Cosik - coś
Cus - cóż (cus tak wywolos te goły)
Chaszcze -krzaki
Chochla – łyżka wazowa, czerpak
Choćta - chodźcie
Chodzino- chodź do mnie
Chustecka – chusteczka
Chybać - skakać
Chyboce - chwieje się, przechyla się w różne strony.
Chycić – złapać; chycić się – wziąć się za coś
Chynoga - drewniany element łączący konia z wozem.
Chyżo; na chyżo - szybko; na szybko
Ciorała się w śnigu – przewracała, tarzała się w śniegu
Cóześ chcioł? – co chciałeś?
Cyganić – kłamać
Cyjs ześ jes? – kogo jesteś? z jakiej rodziny pochodzisz?
D |
Dejze – dajże
Despecić - robić na złość
Deszczułka - deseczka
Do dzisiednia – do dzisiaj
Dojrzyć - zobaczyć
Dożarty - złośliwy, dokuczliwy
Dożnoł, ale dożnoł! - Ale popił!
Drapacha (drapacha z wiklo) - miotła wykonana w całości z wikliny (miotła z wikliny)
Drobny - mały
Dychać - oddychać
Dyć – przecież
Dyrdoka, dać dyrdoka - szybko błyskawicznie, uciec
Dzigo – widzicie go
Dzirać się - wydzierać się
...powrót
Frukta – owoce
Furmanka - wóz konny, fura
...powrót
Gadzina – zwierzęta
Galanty , galanta – ładny (ładna), przystojny
Garniec lub kwortka - naczynie drewniane o określonej objętości do nabierania zboża; także przyrząd do mierzenia
Gibać się - kołysać
Glińdzi - mówić, opowiadać zbyt długo dla słuchacza
Gnojnice - boczne deski nakładane na wóz do wożenia gnoju
Godać – mówić
Godos - mówisz, gadasz
Goły - oczy
Gosztka - mała garść czegoś, ilość czegoś mieszcząca się w dłoni.
Gościniec – główna ulica wsi
Grabiorka - zgrabiarka do siana, maszyna rolnicza
Graślawić - niszczyć buty przez źle ułożoną w bucie stopę
Gromadom - grupą
Gruchot – stary mebel, grat
...powrót
Haczka – motyka
Haśtuk - smycz dla psa
Hulać – tańczyć
Hunorno - honorowa
Ide na Chroberz (na wieś) – wyjść z domu
Idze – idź
Idze do chlywa – idź do chlewa
Ino – tylko
Inszy - inny
Izba – pomieszczenie mieszkalne w domu
Jak cię wyrnę - jak cię uderzę
Jeno – tylko
Jod, jodł – jadł
Jużci - już
...powrót
Kaj? - gdzie?
Kajsi – gdzieś
Kajś tam wloz? – gdzie tam wszedłeś?
Kaluga - błoto
Kapkę (kapka) – odrobina czegoś
Kapota – okrycie wierzchnie
Kawalir, kawalyr - kawaler
Kida się – określenie, że coś cieknie
Kiedysi - kiedyś
Kiejsi - kiedyś
Kiszka - kaszanka
Klapne - usiąde
Klicoł – klęczał
Kłogut – kogut
Kosiarek – duży kosz na ziemniaki
Kosiułecek - kawałeczek, odrobina "czegoś".
Kółko – taczka bez pojemnika
Ktosik - ktoś
Którysik - któryś
Kuchenka - kuchnia letnia przylegająca do budynku gospodarczego (obory)
Kufajka - wierzchnie okrycie, kurtka czasem na grubszej podszewce
Kum, kuma - chrzestny, chrzestna
Kuńcta jus – kończcie już
Kurowody - komplikacje podczas załatwiania sprawy
Kuśtykać – kuleć, chodzić z problemami
Kwortka lub garniec – naczynie drewniane o określonej objętości do nabierania zboża; także przyrząd do mierzenia
...powrót
Lascok – prosta, giętka gałąź z leszczyny lub innego drzewa
Lize -idę
Lotać – biegać
Łeb - głowa
Łobliść - (czymś) ubrudzić się czymś co przyczepia się do ubrania, ew. w odniesieniu do insektów na ciele człowieka/zwierzęcia
Łobora – obora, budynek używany jako pomieszczenie dla bydła domowego
Łobradlać – obsypywać ziemią niższe części łodyg lub górne części korzeni za pomocą radła np. ziemniaki
Łodyć łode mie – odejdź ode mnie
Łogacić - przeważnie; ocieplić budynek, ale może też być w odniesieniu do człowieka; opatulić się dodatkowym ubraniem.
Łogrodzynie – ogrodzenie
Łoły - perioratywne określenie ubrań
Łopołka – mały koszyk na ziemniaki
Łoporządzić - wykonać prace np. przy trzodzie w oborze (chlewie)
Łorcyk (orczyk) - poziomy drążek służący do połączenia uprzęży konia z pojazdem lub maszyną rolniczą. W gawrze chroberskiej określenie na drewniany drążek (deskę) zawieszoną nad dołem kloacznym.
Łyskać się - błyska się (piorun)
...powrót
Majzel (mesel) - przecinak do betonu i metalu
Mamlać – określenie człowieka, który je bardzo powoli, długo trzyma każdy kęs w buzi
Mamrotać - mówić niewyraźnie
Mesel (majzel) - przecinak do betonu i metalu
Meter - miara wagi potoczna wśród rolników (100 kg)
Miel łozurem– dużo mówi
Mierzi, zmierzony cłowiek– denerwuje, wyprowadza z równowagi, denerwujący człowiek
Mitręzyć (mitrężyć) - tracić/marnować czas na darmo
Mlyko – mleko
...powrót
N |
Najduch – nie ślubne dziecko
Najsamprzót – na początku
Narościć (kura narościła się) - osiągnąć dojrzałość przez kurę
Na poderędziu - mięć coś pod ręką
Na skuśkę - iść na skos
Na sagę - iść na skos
Na stację, iść na stację - w Chrobrzu oznacza to pójście na przystanek bus/pks lub do kogoś mieszkającego w okolicy skrzyżowania ul. Chrobrego z ul.Akacjową
Nastąp się – przesuń się (często do bydła w oborze)
Nazad – zawrócić
Neści (naści) – masz
Nieboszczka- kobieta, która zmarła
Ni mos tam cego? – nie masz tam czegoś?
Nie rznij! – nie przewróć się!
Nieżyniaty– kawaler
Nieść się (kura) – znosić jajka (przez kury)
Nikaj - nigdzie
Nucha (niuchać) - Nos, węszyć
...powrót
Omasta - tłuszcz dodawany do potraw
Opylacz (Złota, Dzierążnia) – pielnik ręczny, urządzenie rolnicze do wycinania chwastów
Oszczędność (Chroberz) – pielnik ręczny, urządzenie rolnicze do wycinania chwastów
Owsik - owies głuchy (chwast zbóż)
...powrót
Paczka – drewniana, ażurowa skrzynka na warzywa
Pamłozy - łakocie, smakołyki.
Pamłoźnik - lubiący smakołyki, łakocie
Pamroka/pomroka - coś co spowodowało niezrozumienie czegoś.
Parzonka - karma dla trzody chlewnej oraz krów, jest to ospa z niewielką ilością gorącej wody lub mleka, niekiedy dodawane są gotowane ziemniaki np.z parnika, pod wpływem wody ospa pęcznieje przez co jest lepiej trawiona przez zwierzęta.
Pawąz - belka do siana którą się wstawiało na wóz aby siano dognieść
Percyjka - wiązka siana, słomy, chrustu
Perz – chwast, roślina z gatunku bylin
Pieklić się – złościć się
Plewić – pielić
Plucha – niepogoda
Pluneli (pluneli bysmy gdzieś) - gdzieś byśmy pojechali (szybko)
Płachta - materiał około 2mx2m do przenoszenia słomy, siana lub świeżo skoszonej lucerny
Pobronuwać – zabronować
Poderędzie (Na poderędziu) - mięć coś pod ręką
Pod pazuche – pod pachę
Podsiebitka - podszewka w ubraniu
Poharatać– zranić, pobić kogoś
Pokmesane - pomieszane
Polne - uderze
Poniewirać się – tułać się
Popśniło się - popsuło się, pogorszyło się
Portki - spodnie
Porujnuwane - poburzone, zniszczone
Porywny (np. kurtka) - poręczna rzecz (w odniesieniu do ubrania)
Powrósło - wiązka skręconej trawy lub zboża służąca do wiązania snopów zboża
Przebrać się – nadwerężyć ramię, plecy lub nogi (podobne słowo to przerwać się - nabawić się przepukliny)
Przeganiać - przepędzać
Przerwać się, bo się przerwiesz - nabawić się przepukliny (podobne słowo to przebrać się – nadwerężyć ramię, plecy lub nogi)
Przezbywać się – przedrzeźniać się, spierać się mimo że ktoś wie że nie ma racji
Psinka – chwast pospolity
Puscać– wpuszczać kogoś
Pyśni się - wynosi się nad innych, chwali się ponad miarę.
...powrót
Rajbetka - packa murarska
Rajwach - zamieszanie, rwetest
Raśpla (raszpla) - pilnik do drewna o grubych nacięciach
Rozmówić się – dogadać się
Rozpasztek - rozpórka, element dystanowy
Rycyć – wydawać donośny głos (np. krowa)
Rydel – sztychówka, łopata
Rywoczek – wąska sztychówka (z grubego kawałka żelaza) do wykopywania np. marchwi, pietruszki
S |
Sapy - teren grząski, podmokły
Sarpac – urządzenie używane do przygotowywania paszy dla zwierząt. Składało się z kosza w środku którego był wał z zakrzywionymi zębami. Do kosza wrzucało się ziemniaki lub buraki, wałek obracając się rozdrabniał (sarpał) np. buraki. Specjalnym zsypem posarpane buraki czy ziemniaki lądowały w drewnianej, podłużnej skrzyni, w którek mogły być jeszcze dodatkowo rozdrabiane np. "esem" (charakterystycznie wygięty siekacz).
Se - sobie
Siepie - boli, szczypie
Skrzybanie - czyszczenie czymś ostrym jakiejś powierzchni (oczyszczanie czegoś)
Skubać np. pióra – odrywać puch od piór, który miał być przeznaczony na pościel
Smyr – przetacznik bluszczowy (veronica hederifolia)
Smyślnie - fajnie
Spławiła jajko (kura) - określenie jajka bez wykształconej twardej skorupki
Spławić jajko - czyli sprawdzić czy jest świeże, czyli dać do garnka z wodą jeśli pływa to zna-czy że jest nieświeże, a jeśli opada na dno to świeże
Sprzydać - okazać się przydatnym do czegoś
Srucis – zrzucisz
Subiekcja - dodatkowy kłopot
Sumitować się - tłumaczyć się
Suń się - posuń się
Sykować, szykować – przygotowywać
Ś |
Ścirń – ścierń, ściernisko, pole po zebraniu rosnącego na nim zboża
Ściorać – zniszczyć (w odniesieniu do ubrania)
Śkapa - koń
Ślabizować - sylabizować
Ślabzęga - do wyciągania duże obcęgi.
Ślipie - w negatywnym znaczeniu oczy lub końskie muchy
Ślodziel - mokro, błotnisto
Ślokwa - błotnista pogoda, plucha
Śrubstak – imadło
Śtambryna - dobrze zbudowana kobieta ("kawał baby")
Śtymuwało – pasowało do czegoś, nie śtymuje - nie pasuje.
Śturnął - popchnął
Śtorgnął się - postarzał się (Złota)
Trepy - buty do codziennego użytku, na twardej podeszwie, wsuwane
Trosecke - troszeczkę (Troseckę se chlapne - Troszkę się napije)
Trowica (trawica) - Perz właściwy
Trućkowi - truskawki
Trusia - pieszczotliwe określenie królika, wołać też można na osobę aby cicho siedziała (spokojnie) -siedź jak trusia
Tyćke - trochę, troszeczkę
Tytuń – tytoń
Tyż – też
...powrót
Ubity – zabity
Ubrdać sobie coś - coś sobie ubzdurać, wymyślić
Uciorać/uciorany - ubrudzić się, pobrudzić/ ubrudzony, pobrudzony (bardzo mocno)
Uflogany - ubrudzony
Ufnol - gwoździe którymi przybijano podkowę do kopyta
Ugodoł - porozmawiał
Ukidano - ubrudzona
Una chroberzko – Ona jest z Chrobrza
Upaprzesz się/Upapros się - ubrudzisz się
Uramentu, bez uramentu (łuramentu) - bez umiaru
Urzarł, urzorł - ugryzł, np. komar
Ustoł – przestał, zmęczył się
Ustęp – toaleta, szalet
Uwijać się– spieszyć się
Uwolać się - ubrudzić się
Uwożyć - ugotować coś, przygotować coś do jedzenia (na obiad)
Uwrota - miejsce na końcu pola gdzie się nawraca
...powrót
Wadzić się– kłócić się
Walać się - przedmioty porozrzucane po ziemi (podłodze)
Waserwaga – poziomica
Wihajstr - drobny/mały przyrząd, trudny do określenia służący do ogólnej, szybkiej pomocy (podważenia, otwarcia czegoś)
Wiechcia – pęk słomy
Wietrzyć pismo nosem - przewidzieć
Więdniarka – drewniana konstrukcja (szopa) wykonana z żerdek z przeznaczeniem na suszenie tytoniu
Wikle (z wiklo) - wiklina (z wikliny)
Winkiel – róg
Wiracha - cwaniak, osoba przebojowa, śmiała
Wis - wiesz
Wlazł – wszedł
Wlulić - wcisnąć
Wozówka – drewniany budynek, najczęściej połączony ze stodołą, przeznaczony do przechowywania wozu, czyli drewnianego pojazdu ciągniętego przez konie
Wor; ale wor na dworze - gorąco, ale gorąc na dworze (na zewnątrz)
Woszta - warstwa snopków złożonych w zopolu.
Wrota – określenie używane na bramę do podwórka lub do stodoły
Wrótnia - wrota do stodoły lub wozówki
Wychlostom - ubije, pobije
Wydawać się – określa kobietę wychodzącą za mąż
Wykmesane - pomieszane, wymieszane
Wypryśnica - wystrojona
Wyrnę - uderze (jak cię wyrnę - jak cię uderzę)
Wyrżnąć – uderzyć się
Wyróniona (np. koszula) - koszula która "wyszła" ze spodni.
Wystawka - przewiewne zadaszone pomieszczenie, bez drzwi ze ścianami z plecionki z wikliny jakby przyklejone jedną stroną do stodoły. Babcia suszyła tam zioła, przechowywała puste słoiki i butelki na przetwory i soki oraz obracanie ręcznie koło do ostrzenia narzędzi. W czasie wakacji było to miejsce niektórych zabaw blisko domu. (nadesłane przez Teresa Spychała)
Wyświchtane - znoszone, zniszczone
Wywolać (cus tak wywolos te goły) - patrzyć, gapić się
...powrót
Z |
Załorać – zaorać
Zaś, na zaś - następnie, na później (w przyszłości)
Zatkać – zasłonić
Zbiesić się - rozleniwić się, nie robić tego co się do tej pory robiło (znaczenie, Chroberz okolice)
Zbywać się– sprzeczać się
Zerdki – równo przycięte, owalne kawałki gałęzi (tyczki)
Zeźlić się – zezłościć się
Zgeziała - zziębnięta, skostniała
Zielonka - Lucerna siewna (Medicago sativa)
Zmierzony – kłótliwy, złośliwy
Zonadrze, trzymom w zondarzu - miejsce pod wierzchnim ubraniem na piersi, niekiedy określane jako: pazucha, mieć coś za pazuchą
Zopaska – element kobiecego ubioru, fartuch sięgający kostek
Zpośluza - ze skosu
Współczesny slang młodzieżowy (określenia niespotykane poza Chrobrzem)
Kapuściorz - pejoratywne określenie mieszkańca Złotej
Kultura, kulturka, idę do kulturki - Dom Ludowy, Biblioteka, idę do biblioteki
Tenis - boisko asfaltowe obok pałacu Wielopolskich
Watykan, Watykańczyk - określenie mieszkańca Chrobrza
Serdeczne podziękowania za pomoc dla: Rafała Bochniaka z Chrobrza, Alicji Kita z Chrobrza, Elżbiety Kucięby z Chrobrza oraz Zofii Sęsoła z Chrobrza.