Chroberz pełen jest ciekawych miejsc, obiektów i zjawisk, które przyciągają do tej miejscowości turystów, archeologów, przyrodników czy też eksploratorów.

Dla rodowitego Chrobrzanina większość z nich to codzienność, na którą nie zwraca dużej uwagi. Dopiero jakiś impuls, proste z pozoru pytanie, nakazuje zastanowić się ile tak naprawdę wiemy o Chrobrzu, jego zabytkach i historii.

obelisk

Jedno z takich prostych wydawałoby się pytań padło na początku roku 2012. Zadał je Tadeusz Sułek, na co dzień Wójt Gminy Złota, a tyczyło się dokładnej daty budowy obelisku Marszałka Józefa Piłsudskiego, który obecnie znajduje się przed budynkiem miejscowej szkoły podstawowej.


Pozostałości obelisku na "Zamczysku" (fot. PB)

Z ustnych przekazów wiadomo było, że pomnik powstał przed II wojną światową. Jednak, co do daty i fundatora było kilka sprzecznych ze sobą informacji. Sama inskrypcja nie ułatwia również zadania. Zachowane dokumenty z tamtego okresu, do których dotarliśmy nie zawierają kompletnie żadnych informacji na ten temat.

Pozostawało rozpytywanie najstarszych mieszkańców Chrobrza i uważna analiza materiałów, które udało się zgromadzić.

Jedna z osób twierdziła, że obelisk został postawiony w 1937 roku. Tymczasem Edward Tarka w swoich wspomnieniach opublikowanych w latach 90-tych pod tytułem „Opowieść rodziny Tarków” i kolportowanych jedynie w kręgu rodzinnym, dość dokładnie opisuje Chroberz oraz większość ważnych i mniej ważnych wydarzeń jakie miały miejsce w naszej miejscowości (od połowy lat 30-tych do wybuchu wojny) nigdzie jednak nie ma nawet wzmianki o uroczystościach związanych z odsłonięciem pomnika Józefa Piłsudskiego. Przypomnijmy osoby która w przedwojennej Polsce otoczona była prawdziwym kultem. Znajdujemy informacje natomiast o akademiach szkolnych, godzinach urzędowania poczty, itp., itp. Trudno więc sobie wyobrazić, aby autor pominął tak ważne wydarzenie w swoich retrospekcjach z tamtego okresu.

Również Władysław Maj - rocznik 1919, nie przypomina sobie aby pod koniec lat 30 – tych miała miejsce taka uroczystość. Owszem na Zamczysku, gdzie pierwotnie znajdował się obelisk, odbywały się uroczystości z różnych okazji, ale żadna impreza nie była związana z otwarciem pomnika.

Stefania Lozia rówieśnica wspomnianego Władysława, wymienia uroczyste akademie z okazji 3 Maja, hucznie obchodzone przed pomnikiem imieniny Józefa, ale nie przypomina sobie budowy obelisku Piłsudskiego. Pamięta jednak dwa nazwiska, które znajdowały się na dokumencie znalezionym pod obeliskiem. Był to Józef Kurczyna – Wójt Gminy Chroberz, wymieniany na tym stanowisku już w 1923 roku oraz Jan Wojtasik – Poseł na Sejm RP w kadencji 1930 – 1935.

We wspomnianym 1937 roku wymienione osoby miałyby 17-18 lat, więc okoliczność umiejscowienia na wzgórzu, w pobliżu kościoła, pamiątki poświęconej Piłsudskiemu zostałyby na pewno przez nie zapamiętane. Osoby urodzone na początku lat 20-tych również nie przypominają sobie odsłonięcia obelisku.

Rozwiązanie zagadki odnośnie daty związanej z budową pomnika przyniosło dopiero zdjęcie obelisku ze zbiorów jednej z mieszkanek Chrobrza, do którego dotarła Anna Steckiewicz. Widać na nim orła w koronie, metalową płytkę z popiersiem Józefa Piłsudskiego (skradziona kilka lat po odsłonięciu) oraz daty 1920 – 1930, a także inskrypcję. Wynika z tego, że chroberski obelisk Marszałka Józefa Piłsudskiego ufundowany został w 10-tą rocznice Bitwy Warszawskiej potocznie zwanej cudem nad Wisłą, czyli wygranej polskiej armii z bolszewikami, która zadecydowała o zachowaniu niepodległości przez Polskę.


Zdjęcie z zachowanymi datami (fot. arch. prywatne, Chroberz)

Poświęcony jest on Wodzowi oraz „Obrońcom Ojczyzny”, a nie jak podają niektóre z dostępnych publikacji, dla uczczenia walk Legionów Piłsudskiego nad Nidą.

Być może pomyłka z rokiem 1937 wynika z zapamiętanego przez dzieci innego ważnego wydarzenia z tamtego roku – przenosin poległych 107 żołnierzy armii austro-węgierskiej oraz 77 armii rosyjskiej z cmentarza w Jurkowie na cmentarz w Chrobrzu (W tym samym roku otwarto również nowy budynek szkoły powszechnej).

Jeśli chodzi o fundatora to napis głosi, że powstał dzięki inicjatywie „Mieszkańców Gminy Chroberz”. Z informacji do których udało nam się dotrzeć, m.in. od pani Magdziarz oraz książki Janusza Kucharskiego pod tytułem "Wspomnienia z Chrobrza z lat 1938-1948",wynika że w budowie obelisku bardzo dużo pomógł hrabia Aleksander Erwin Wielopolski.

Jak mówi pani Magdziarz, jej ojciec był fornalem we dworze i końmi hrabiowskimi wciągał elementy pomnika na „Zamczysko”. Kucharski, który mieszkał w Chrobrzu przed wojną, a jego ojciec był ogrodnikiem w majątku Wielopolskich, potwierdza że Margrabia był zaangażowany w powstanie obelisku. Fakt iż Wielopolski startował do wyborów do Sejmu RP z list Bezpartyjnego Bloku Wspierania Rządu może nas tylko w tym utwierdzić.

 

Zdjęcia obelisku na "Zamczysku" lata 50-te lub 60-te (fot. "Multimedialna Encyklopedia Ponidzia", Krzysztof Kobus)

Pomnik Piłsudskiego i Obrońców Ojczyzny miał bardzo dużo szczęścia na przestrzeni ponad 80 lat. Po 9 latach od jego postawienia wybuchła II wojna światowa. „Zamczysko” było strategicznym miejscem w Chrobrzu i jego okolicach. Stąd rozciągał się widok na całą dolinę Nidy, był doskonałym punktem obserwacyjnym i miejscem z którego można było prowadzić skuteczny ostrzał.


Widok z "Zamczyska" (fot. PB)

Pod koniec wojny Niemcy przekopali wzgórze, tworząc systemem okopów, obsadzili także działa. Co ciekawe nie zniszczono obelisku. Nie zdemontowali go również stacjonujący przez całą wojnę w Chrobrzu – Niemcy, m.in. z karnego komanda SS, które siało postrach w całej okolicy. Przetrwał także przejście „wyzwoleńczej” Armii Czerwonej.

Po II wojnie światowej nastał czas komunizmu, wszelkie symbole związane z II Rzeczpospolitą musiały ulec zniszczeniu. Nie wolno było o nich mówić, chyba że w złym kontekście. Powoli niszczało wzgórze zwane Zamczyskiem, z którego wożono ziemię na budowę dróg.

„Zamczysko” mimo iż jest punktem górującym w okolicy, to jednak zlokalizowane jest nieco na uboczu. Przez lata wzgórze pokryły gęste krzewy oraz drzewka przez co zasłoniły obelisk. Chroniło to pamiątkę po II Rzeczpospolitej przed niepożądanymi oczami, ale także powodowały że pomnik niszczał.


Miejsce gdzie stał obelisk Piłsudskiego na "Zamczysku", (fot. P.B)

"Zamczysko" z "lotu ptaka" (fot. chroberz.info)

Na początku lat 90-tych ówczesny dyrektor Szkoły Podstawowej w Chrobrzu - Czesław Doroz wraz z Gronem Pedagogicznym starał się o nadanie placówce imienia Marszałka Józefa Piłsudskiego. Niestety skomplikowana procedura, zmiany na stanowiskach funkcyjnych spowodowały, że zamiar ten się nie udał.

W 1992 roku już za dyrektorstwa świętej pamięci Jana Gawłowskiego udało się odnowić obelisk Piłsudskiego oraz przenieść go przed budynek szkoły, gdzie opiekują się nim uczniowie pod czujnym okiem swoich pedagogów.

Podczas renowacji i przenosin, obelisk zmienił nieco swoje oblicze. Nie widać już miejsca po skradzionym metalowym popiersiu Marszałka. Nie ma również dat 1920-1930, nieco inaczej rozłożone są wiersze w inskrypcji, co widoczne jest przy porównywaniu zdjęć z lat 50-tych czy 60-tych z tymi współczesnymi.

Na Zamczysku pozostała jedynie betonowa płyta na której posadowiony był cokół. Szkoda, że nie udało się zagospodarować wzgórza, mógłby to być wspaniały punkt widokowy i reprezentacyjne miejsce Chrobrza. Jednak najważniejsze, że uratowano obelisk, a widząc wiele prac na terenie gminy Złota, związanych z poprawą estetyki miejscowości można mieć nadzieję że kiedyś Zamczysko odzyska choćby cień swojej świetności.


Pomnik przed budynkiem Szkoły Podstawowej w Chrobrzu (fot. PB)

Historia obelisku i fakt, że przetrwał zarówno zawieruchę wojenną, czasy stalinizmu oraz komunizmu, wzbudziły zainteresowanie redaktora Karola Chlipalskiego z Krakowa, który z końcem kwietnia 2012 roku. gościł w Chrobrzu. Rozmawiał z mieszkańcami oraz odwiedził miejsca związane z pomnikiem. Wizyta rekonesansowa związana była ze zbieraniem informacji do materiału filmowego, który będzie dotyczył m.in. chroberskiego obelisku i jego ciekawej historii. Jest on bowiem jednym z dwóch, przedwojennych pomników Marszałka w Polsce, który przetrwał do dnia dzisiejszego.

Autor: Paweł Bochniak,
Autor dołożył wszelkich możliwych starań, aby prezentowane treści były prawdziwe i oparte na faktach oraz aby nie naruszały praw osób trzecich. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości proszę o kontakt pod adresem: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript. Kopiowanie i wykorzystywanie materiałów w całości bądź we fragmentach zawartych w artykule bez wiedzy autora zabronione.
 

Zwracam się do naszych Internautów o pomoc w zbieraniu informacji dotyczących Chrobrza, jego historii, miejsc i ludzi. Jeśli posiadacie jakieś wiadomości czy też zdjęcia lub dokumenty, to proszę o kontakt: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript. , tel. kom. 692 427 281 Stwórzmy razem kompendium wiedzy o Chrobrzu!

Zachęcam do zapoznania się z pozostałymi artykułami z cyklu "Czy wiesz, że..."